سینمای ایتالیا پس از فاشیسم

پنجشنبه ۸ تير ۱۳۹۱ - ۲۸ ژوين ۲۰۱۲


مجید صدقی



majidsedghi@yahoo.com
سینما تک فرانسه که مهم ترین مرکز فرهنگی – هنری در زمینه نمایش آثارسینمایی جهان در پاریس است , برای نخستین بار با هدف شناخت بخشی از سینمای پیشین ایتالیا , مبادرت به نمایش فیلم های دهه چهل و پنجاه سینمای این کشور , با عنوان ( فیلم های نوآر ایتالیایی ) کرده که تا اوایل ماه آینده ادامه دارد.

Film Noir( فیلم سیاه و یا به روایتی فیلم تلخ ) یک ژانر و اصطلاح سینمایی است که عموما به فیلم درام جنایی گفته می شد. نخستین بار دراوایل سال های1940 این اصطلاح توسط نینو فرانک منتقد فرانسوی - زاده ایتالیا - به فیلم های جنایی سینمای آمریکا مانند فیلم مشهور ( شاهین مالت ) ساخته ی جان هیوستن داده شد . فیلم نوار برگرفته از سینمای اکسپرسیونیست آلمان بود ولی تاثیر فیلم های اکسپرسیونیستی بر فیلم نوآر تنها در نورپردازی خاص و زوایای عجیب و غریب دوربین نبود بلکه ایجاد نوعی جو بدبینانه نسبت به زندگی بود که همواره در فیلم های نوآر حس می شود .

فیلم نوآر هالیوود از اوایل دهه 1940 تا اواخر 1950 ادامه داشت . فیلم نوآر خود شامل ژانرهای مختلف فیلم است مانند فیلم های گانگستری , پلیسی و کارآگاهی ویکی از مشخصه های بارز این گونه فیلم ها استفاده از سایه روشن ها در صحنه های داخلی ونیز بیرونی و به کارگیری نماهای درشت از چهره شخصیت های فیلم . در سینمای آمریکا از این گونه فیلم ها بسیارند : شاهین مالت , غرامت مضاعف , خواب بزرگ , لمس شیطان و ....

اما این که سینمای ایتالیا چگونه از این نوع سینما بهره گرفت به سال هایی برمی گردد که نئورئالیسم ایتالیا اعتباری به سینمای ایتالیا داده بود .برخی از صاحب نظران سینما معتقدند که حتی نئورئالیسم ایتالیا نیز یکی از پایه های ژانر نوآر محسوب می شود. پیش از جنگ , سینمای ایتالیا باساخت فیلم های سبک و اکثر نمونه برداری از فیلم های هالیوودی مردم را به سالن های سینما می کشاند . هنگامی که بنیتو موسولینی در ایتالیا به قدرت رسید تسلط فاشیست ها برسینما دو چندان شد و بدیهی است که ساخت فیلمهایی با نقد فاشیسم ممنوع شد.

پس از پایان جنگ و دوران سیاه فاشیسم در ایتالیا ( که درواقع خود به تنهایی یک فیلم نوآر سیاسی برای این کشوربود ) سینمای ایتالیا با نمایش موقعیت سیاسی , اجتماعی و اقتصادی ایتالیای پس از فرو پاشی فاشیسم به ساخت فیلم های نئورئالیست روی آورد و فیلمسازان ایتالیایی به ساخت این گونه فیلم ها روی آوردند . می توان گفت سینمای ایتالیا با سینمای نئورئالیست شکوفا شد سینمایی که در اصل برگرفته از رئالیسم شاعرانه فرانسه در سال های 1930 بود.

نئورئالیسم ایتالیایی شامل یک رشته ملودرام های تلخ ( و گاه به حد افراط ) بود که دیگر جزو شاخصه های سینمای ایتالیا شده بود . ساخت این فیلم ها از سقوط فاشیسم تا اوایل معجزه اقتصادی در کشور ایتالیا ادامه داشت . پل شرادرفیلمنامه نویس و کارگردان آمریکایی که پیش از این منتقد فیلم نیز بود در مطلبی با عنوان ( نکته هایی در باره فیلم نوآر ) یاد اورشد که فیلم نوآر را باید مجموعه ای از فیلم در دوره ای از تاریخ سینما تلقی کنیم یعنی چیزی مانند نئورئالیست ایتالیا و یا موج نوی سینمای فرانسه .

در سینمای ایتالیا فیلم های دوره پیش از عصرطلایی کمدی به دو رده تقسیم می شدند :

فیلم هایی ( در باره مردم ) , و فیلم هایی ( برای مردم ) که شامل ژانرهای مشخصی می شد. اولین آنها فیلم های ملودرام و کمدی بود. این ها در واقع فیلم هایی برای گریانیدن و خندانیدن تماشاگران در سالن های سینما بود. در پی آن کمدی های موسوم به Commedia dell’arte(کمدی هنرمندان ,که تقریبا معنای کمدی ایتالیایی را در زبان انگلیسی می دهد) رایج شد که یک شکل حرفه ای از تئاتر بود که در نیمه قرن شانزدهم در ایتالیا آغازشد. این نوع نمایش ها مبتنی بر بداهه سازی بود و بیشتر توسط هنرمندانی که به پانتومیم نیز آشنابودند اجرا می شد که درضمن به نمایش های تخت حوضی که در سال های دور در ایران در جشن ها و عروسی ها برگزار می شد شباهت داشت .

فیلم نوآر در سینمای ایتالیا زمانی در این سینما شکل گرفت که کمدی های سبک ایتالیایی از سوی تماشاگران بسیار مورد استقبال قرارمی گرفت ( توتو بازیگر نقش های کمدی نخستین و مشهورترین بازیگر محبوب ایتالیایی ها بود) ولی فیلم نوآر ایتالیایی که غلظت درام آن خیلی بیشتر از نمونه های آمریکایی بود توانست دست کم اعتباری به سینمای ایتالیا بدهد هرچند اعتبارجهانی سینمای ایتالیا بیشتر متوجه سینمای نئورئالیست بود ودر واقع اکثر منتقدان سینمایی جهان در بررسی سینمای این کشور آنقدر که به نئورئالیسم توجه نشان می دهند به فیلم نوآر ایتالیا اشاره صریحی نمی کنند .

بی تردید فیلم نوآر ایتالیا بسیار تحت تاثیر سینمای آمریکا و گاه سینمای فرانسه بود . فیلم مشهور وسوسه ( Ossessione) ساخته ی لوکینوویسکونتی محصول 1942 را اولین فیلم نئورئالیست ایتالیا می نامند . گوئیدو آریستارکو ( منتقد فیلم ) در نقدی که درسال 1943 در یکی از نشریات ایتالیایی نوشت یاد آورشد که این فیلم متاثر از نئورئالیسم فرانسه است . فیلم Fari nella nebbia ( چراغ های جلو درمه ) ساخته ی جیانی فرانچید ینی که در سال 1942 در ایتالیا به نمایش در آمد در واقع نسخه ایتالیایی فیلم آمریکایی ( آن ها درشب می رانند ) ساخته ی رائول والش فیلمساز معروف آمریکایی بود . فیلم Stasera niente di nuovo ( امشب خبری نیست ) ساخته ی ماریو ماتولی نیز بی تاثیر از سینمای آمریکا نبود ولی به هرحال حزو فیلم های باارزش سینمای ایتالیایی محسوب می شود.

هرسه فیلم نامبرده شده با وجود اختلاف ها در روش و به ویژه کیفیت تکنیکی می توانند در دره فیلمهای نوار قرار گیرند. این فیلم ها در اوایل سالهای چهل و دور از چشم رژیم فاشیست ایتالیا که همه چیز را ممنوع کرده بود ساخته شد.

جوزپه دسانتس در سال 1946 با ساخت فیلم Caccia tragica ( شکارغم انگیز) به فیلم نوآر ایتالیا جان تازه ای بخشید. پیتروجرمی نیز سهم مهمی در سینمای ایتالیا در سالهای پس از جنگ دارد. یکی از بهترین فیلمهای او مربوط به این دوره , فیلم La città si defende محصول 1951 سینمای ایتالیا در باره سرقت درحین بازی فوتبال در یک استادیوم است که چهارسال بعد استنلی کوبریک آمریکایی فیلمی با روایتی مشابه این فیلم می سازد که البته در فیلم کوبریک سرقت در حین یک مسابقه اسب سواری انجام می شود. این فیلم که نخستین فیلم بلند کوبریک است ( قاتلین ) نام دارد و در سال 1956 در آمریکا به نمایش در آمد.

میکل آنجلو آنتونیونی درسال 1950 نخستین فیلم بلندش Cronaca di un amore ( سرگذشت یک عشق ) را براساس داستانی از جیمز ام. کین به نام ( پستچی همیشه دوبار زنگ می زند ) می سازد . او بعدها در فیلم های دیگرش به نام های اگراندیسمان و یا حرفه خبرنگار به نوعی به فیلم نوآر وفادار می ماند.

در دهه پنجاه فیلم نوار در سینمای ایتالیا به جایگاه ویژه ای دست می یابد :

فیلم Lebbra bianca ( جذام سفید ) ساخته ی انزو تراپانی با شرکت آمدئو ناتساری در نقش یک پلیس که به تعقیب یک گروه تبهکار موادمخدر می پردازد و یا فیلم La tratta delle bianche (تجارت بردگان سفید ) ساخته ی کوئیجی کومنچینی از جمله فیلمهای نوآر سینمای ایتالیا بشمار می روند که همه نشانی های یک فیلم نوآر را در خود دارد.داستان فیلم اخیر در باره برپایی یک ماراتن رقص توسط یک گروه خلافکار است که قصدشان بهره برداری از دختران شرکت کننده برای روسپی گری است . این فیلم سی سال پیش از فیلم ( آنها به اسب ها شلیک کردند. مگرنه ) به کارگردانی سیدنی پولاک فیلمساز آمریکایی ساخته شد. مضمون اصلی فیلم پولاک نیز که با موفقیت بسیار در آمریکا روبه روشد برگزاری یک ماراتن رقص بود. جین فاندا بازیگراصلی این فیلم بود.

فیلم نوآر در سینمای ایتالیا بیشتر از سینمای آمریکا دوام یافت و حتی در دهه شصت هم ادامه یافت ولی امروز همچنان دیدن فیلمهای نوآر سینمای ایتالیا لذت بخش است . همان طور که فیلم نوآرهای آمریکایی و دیدن بازیگرانی مانند همفری بوگارت که همواره سیگاری برگوشه لب داشت مانند رویایی شیرین در یاد دوستداران سینما زنده است .